🧪 सामान्य विज्ञान – सराव प्रश्न (MCQs with Explanation)
Q1. पाण्याचा रासायनिक सूत्र कोणते आहे?
(A) H₂O₂
(B) H₂O
(C) CO₂
(D) O₂
✅ उत्तर: (B) H₂O
📘 स्पष्टीकरण: पाणी दोन हायड्रोजन अणू व एका ऑक्सिजन अणूपासून बनलेले असते.
Q2. मानवी शरीरात "इन्सुलिन" हे हार्मोन कुठल्या अवयवातून स्रवते?
(A) यकृत (Liver)
(B) स्वादुपिंड (Pancreas)
(C) मूत्रपिंड (Kidney)
(D) हृदय (Heart)
✅ उत्तर: (B) स्वादुपिंड (Pancreas)
📘 स्पष्टीकरण: स्वादुपिंडातील लँगर्हान्स बेट (Islets of Langerhans) मधून इन्सुलिन स्रवते. हे रक्तातील साखर नियंत्रणात ठेवते.
Q3. लाल रक्तपेशींचे (RBC) मुख्य कार्य काय आहे?
(A) शरीराचे तापमान नियंत्रण
(B) ऑक्सिजन व कार्बन डायऑक्साइड वहन
(C) अन्नाचे पचन
(D) संप्रेरकांचे स्रवण
✅ उत्तर: (B) ऑक्सिजन व कार्बन डायऑक्साइड वहन
📘 स्पष्टीकरण: लाल रक्तपेशींमध्ये हिमोग्लोबिन असते, जे फुप्फुसांमधून ऑक्सिजन घेऊन संपूर्ण शरीरात पोचवते व कार्बन डायऑक्साइड बाहेर टाकते.
Q4. सूर्याचा ऊर्जा स्रोत कोणता आहे?
(A) दहन (Combustion)
(B) आण्विक संलयन (Nuclear Fusion)
(C) आण्विक विघटन (Nuclear Fission)
(D) रासायनिक अभिक्रिया
✅ उत्तर: (B) आण्विक संलयन (Nuclear Fusion)
📘 स्पष्टीकरण: सूर्याच्या मध्यभागी हायड्रोजन अणू एकत्र येऊन हीलियम बनवतात. या प्रक्रियेत प्रचंड उर्जा निर्माण होते.
Q5. विद्युत प्रवाहाची एकक (Unit) कोणते आहे?
(A) वोल्ट (Volt)
(B) ओहम (Ohm)
(C) अँपिअर (Ampere)
(D) वॉट (Watt)
✅ उत्तर: (C) अँपिअर (Ampere)
📘 स्पष्टीकरण: अँपिअर (A) हे विद्युत प्रवाहाचे मापन एकक आहे. हे विद्युत भाराच्या (Charge) प्रवाहाचा दर दाखवते.
Q6. ओझोन (O₃) थर प्रामुख्याने कुठे आढळतो?
(A) क्षोभमंडल (Troposphere)
(B) समतापमंडल (Stratosphere)
(C) मध्यमंडल (Mesosphere)
(D) उष्णमंडल (Thermosphere)
✅ उत्तर: (B) समतापमंडल (Stratosphere)
📘 स्पष्टीकरण: पृथ्वीच्या वातावरणातील समतापमंडलात ओझोन थर असतो. तो अल्ट्राव्हायोलेट (UV) किरणांपासून पृथ्वीचे संरक्षण करतो.
Q7. मानवी शरीरातील सर्वात कठीण पदार्थ कोणता आहे?
(A) हाड (Bone)
(B) नखे (Nails)
(C) दातातील एनॅमल (Tooth Enamel)
(D) स्नायु (Muscle)
✅ उत्तर: (C) दातातील एनॅमल (Tooth Enamel)
📘 स्पष्टीकरण: दातावरील एनॅमल (Tooth Enamel) हे कॅल्शियमयुक्त असून शरीरातील सर्वात कठीण पदार्थ आहे.
Q8. "क्लोरोफिल" या रंगद्रव्याचा रंग कोणता आहे?
(A) लाल
(B) पिवळा
(C) हिरवा
(D) निळा
✅ उत्तर: (C) हिरवा
📘 स्पष्टीकरण: क्लोरोफिल हे हिरवे रंगद्रव्य असून ते प्रकाशसंश्लेषण प्रक्रियेत सूर्यप्रकाश शोषून अन्ननिर्मिती करते.
Q9. ध्वनी हवेतील वेगाने साधारण किती अंतर कापतो?
(A) 150 मी/से
(B) 343 मी/से
(C) 500 मी/से
(D) 1000 मी/से
✅ उत्तर: (B) 343 मी/से
📘 स्पष्टीकरण: 25°C तापमानाच्या कोरड्या हवेत ध्वनीचा वेग 343 मीटर/सेकंद असतो.
Q10. मनुष्याच्या रक्ताचा सामान्य pH किती असतो?
(A) 5.5
(B) 6.0
(C) 7.4
(D) 8.5
✅ उत्तर: (C) 7.4
📘 स्पष्टीकरण: मानवी रक्ताचा pH किंचित सामान्य क्षारीय (slightly alkaline) असून सरासरी 7.35 – 7.45 दरम्यान असतो.
Q11. सूर्याभोवती ग्रह कशामुळे फिरतात?
(A) वायुदाबामुळे
(B) सूर्याच्या गुरुत्वाकर्षणामुळे
(C) सूर्याच्या उष्णतेमुळे
(D) प्रकाशामुळे
✅ उत्तर: (B) सूर्याच्या गुरुत्वाकर्षणामुळे
📘 स्पष्टीकरण: सूर्याच्या प्रचंड गुरुत्वाकर्षण शक्तीमुळे सर्व ग्रह त्याच्या कक्षेत फिरतात.
Q12. "DNA" चे पूर्ण रूप काय आहे?
(A) Deoxyribo Nucleic Acid
(B) Double Nucleic Acid
(C) Direct Nucleic Acid
(D) Deoxy Nitrogen Acid
✅ उत्तर: (A) Deoxyribo Nucleic Acid
📘 स्पष्टीकरण: DNA म्हणजे वंशपरंपरेची (Hereditary) माहिती साठवणारा अणू.
Q13. आपल्या सौरमालेतील सर्वात मोठा ग्रह कोणता आहे?
(A) पृथ्वी
(B) गुरु (Jupiter)
(C) शनी (Saturn)
(D) वरुण (Neptune)
✅ उत्तर: (B) गुरु (Jupiter)
📘 स्पष्टीकरण: गुरु ग्रहाचा व्यास पृथ्वीपेक्षा 11 पट जास्त आहे.
Q14. बॅक्टेरियांपासून कोणते रोग होतात?
(A) मलेरिया
(B) क्षयरोग (TB)
(C) एड्स
(D) डेंग्यू
✅ उत्तर: (B) क्षयरोग (TB)
📘 स्पष्टीकरण: TB हा Mycobacterium tuberculosis या जीवाणूमुळे होतो.
Q15. “वायुमंडलातील सर्वाधिक वायू” कोणता आहे?
(A) ऑक्सिजन
(B) नायट्रोजन
(C) कार्बन डायऑक्साइड
(D) हायड्रोजन
✅ उत्तर: (B) नायट्रोजन
📘 स्पष्टीकरण: वायुमंडलात सुमारे 78% नायट्रोजन, 21% ऑक्सिजन असतो.
Q16. चुंबकाच्या कोणत्या टोकाला ‘उत्तर ध्रुव’ म्हणतात?
(A) लाल रंगाचे टोक
(B) निळे टोक
(C) जे उत्तर दिशेकडे फिरते ते
(D) जे दक्षिणेकडे फिरते ते
✅ उत्तर: (C) जे उत्तर दिशेकडे फिरते ते
📘 स्पष्टीकरण: मुक्त ठेवलेल्या चुंबकाचा एक टोक नेहमी उत्तर दिशेकडे दर्शवतो.
Q17. मानवी हृदयात किती कप्पे (Chambers) असतात?
(A) 2
(B) 3
(C) 4
(D) 5
✅ उत्तर: (C) 4
📘 स्पष्टीकरण: मानवी हृदयात दोन अलिंद (Atria) व दोन निलय (Ventricles) असतात.
Q18. पृथ्वीवरील ज्वारभाटा (Tides) कशामुळे निर्माण होतात?
(A) सूर्याच्या गुरुत्वाकर्षणामुळे
(B) चंद्राच्या गुरुत्वाकर्षणामुळे
(C) वाऱ्यामुळे
(D) पावसामुळे
✅ उत्तर: (B) चंद्राच्या गुरुत्वाकर्षणामुळे
📘 स्पष्टीकरण: ज्वारभाटा मुख्यतः चंद्राच्या गुरुत्वाकर्षणामुळे होतो.
Q19. “अमोघ गोळी” म्हणून कोणत्या जीवनसत्त्वाला ओळखले जाते?
(A) जीवनसत्त्व A
(B) जीवनसत्त्व C
(C) जीवनसत्त्व D
(D) जीवनसत्त्व B12
✅ उत्तर: (A) जीवनसत्त्व A
📘 स्पष्टीकरण: जीवनसत्त्व A डोळ्यांसाठी आवश्यक आहे. याची कमतरता झाल्यास रातांधळेपणा होतो.
Q20. पृथ्वीला स्वतःभोवती एक प्रदक्षिणा पूर्ण करण्यास किती वेळ लागतो?
(A) 12 तास
(B) 24 तास
(C) 30 दिवस
(D) 365 दिवस
✅ उत्तर: (B) 24 तास
📘 स्पष्टीकरण: पृथ्वीला स्वतःभोवती एक फिरण्यास 23 तास 56 मिनिटे लागतात (सुमारे 24 तास).
Q21. मानवी शरीरात “लाल रक्तपेशी” कुठे तयार होतात?
(A) यकृत
(B) अस्थिमज्जा (Bone marrow)
(C) हृदय
(D) मूत्रपिंड
✅ उत्तर: (B) अस्थिमज्जा
📘 स्पष्टीकरण: अस्थिमज्जेत नवीन रक्तपेशी निर्माण होतात.
Q22. "ओस्मोसिस" म्हणजे काय?
(A) उष्णतेचे वहन
(B) पाण्याचा निवडक पडद्यातून होणारा प्रसार
(C) ऑक्सिजनचे शोषण
(D) रक्ताभिसरण
✅ उत्तर: (B) पाण्याचा निवडक पडद्यातून होणारा प्रसार
📘 स्पष्टीकरण: ओस्मोसिसमध्ये पाणी द्रावणाच्या कमी सांद्रतेकडून जास्त सांद्रतेकडे जाते.
Q23. अणु क्रमांक 1 असणारा मूलद्रव्य कोणता आहे?
(A) ऑक्सिजन
(B) हायड्रोजन
(C) हीलियम
(D) नायट्रोजन
✅ उत्तर: (B) हायड्रोजन
📘 स्पष्टीकरण: हायड्रोजन हे सर्वात हलके मूलद्रव्य असून त्याचा अणु क्रमांक 1 आहे.
Q24. टायफॉईड रोगाचे निदान कोणत्या टेस्टने केले जाते?
(A) Widal Test
(B) ELISA Test
(C) MRI Scan
(D) ECG
✅ उत्तर: (A) Widal Test
📘 स्पष्टीकरण: Salmonella typhi या जीवाणूमुळे होणारा टायफॉईड Widal Test ने तपासला जातो.
Q25. ध्वनी तरंगांना प्रवास करण्यासाठी काय आवश्यक आहे?
(A) निर्वात
(B) माध्यम (हवा/पाणी/घन पदार्थ)
(C) फक्त पाणी
(D) फक्त हवा
✅ उत्तर: (B) माध्यम (हवा/पाणी/घन पदार्थ)
📘 स्पष्टीकरण: ध्वनीला प्रसारासाठी माध्यमाची गरज असते. निर्वातात ध्वनी जात नाही.
Q26. प्रकाशाचा वेग साधारण किती असतो?
(A) 3 × 10⁵ किमी/से
(B) 300 मी/से
(C) 150 मी/से
(D) 3 × 10³ किमी/से
✅ उत्तर: (A) 3 × 10⁵ किमी/से
📘 स्पष्टीकरण: निर्वातात प्रकाशाचा वेग 3,00,000 किमी/सेकंद असतो.
Q27. मानवी शरीरातील सर्वात मोठा अवयव कोणता?
(A) यकृत
(B) हृदय
(C) त्वचा
(D) फुफ्फुसे
✅ उत्तर: (C) त्वचा
📘 स्पष्टीकरण: त्वचा हा शरीराचा सर्वात मोठा बाह्य अवयव आहे.
Q28. पोटात अन्न पचवण्यासाठी कोणता आम्ल (Acid) स्रवतो?
(A) हायड्रोक्लोरिक आम्ल (HCl)
(B) सल्फ्युरिक आम्ल
(C) नायट्रिक आम्ल
(D) अॅसिटिक आम्ल
✅ उत्तर: (A) हायड्रोक्लोरिक आम्ल (HCl)
📘 स्पष्टीकरण: पोटातील रसामध्ये HCl असल्याने अन्नाचे पचन होते.
Q29. कोणत्या ग्रहाला “लाल ग्रह” म्हणून ओळखले जाते?
(A) बुध
(B) मंगळ
(C) गुरु
(D) वरुण
✅ उत्तर: (B) मंगळ
📘 स्पष्टीकरण: मंगळ ग्रहाच्या पृष्ठभागावर लोहाचे ऑक्साइड असल्यामुळे तो लालसर दिसतो.
Q30. मानवी शरीरात मूत्रपिंडाचे मुख्य कार्य काय आहे?
(A) रक्ताभिसरण
(B) संप्रेरक स्रवण
(C) रक्त शुद्धीकरण व अपशिष्ट बाहेर टाकणे
(D) उष्णता निर्माण
✅ उत्तर: (C) रक्त शुद्धीकरण व अपशिष्ट बाहेर टाकणे
📘 स्पष्टीकरण: मूत्रपिंडे रक्तातील अपायकारक द्रव्ये फिल्टर करून मूत्ररूपाने बाहेर टाकतात.
Q31. पृथ्वीच्या वातावरणात हरितगृह परिणामाला (Greenhouse Effect) सर्वाधिक जबाबदार वायू कोणता आहे?
(A) ऑक्सिजन
(B) नायट्रोजन
(C) कार्बन डायऑक्साइड
(D) ओझोन
✅ उत्तर: (C) कार्बन डायऑक्साइड
📘 स्पष्टीकरण: कार्बन डायऑक्साइड, मिथेन, पाण्याची वाफ हे हरितगृह वायू असून त्यात सर्वाधिक प्रभाव CO₂ चा असतो.
Q32. “X-Ray” चा शोध कोणी लावला?
(A) मेरी क्युरी
(B) आल्बर्ट आइनस्टाईन
(C) विल्हेम रॉंटगेन
(D) जे.जे. थॉमसन
✅ उत्तर: (C) विल्हेम रॉंटगेन
📘 स्पष्टीकरण: 1895 मध्ये जर्मन शास्त्रज्ञ रॉंटगेन यांनी X-Ray चा शोध लावला.
Q33. कोणते जीवनसत्त्व “सूर्यप्रकाश जीवनसत्त्व” म्हणून ओळखले जाते?
(A) जीवनसत्त्व A
(B) जीवनसत्त्व D
(C) जीवनसत्त्व C
(D) जीवनसत्त्व K
✅ उत्तर: (B) जीवनसत्त्व D
📘 स्पष्टीकरण: सूर्यप्रकाशातील अल्ट्राव्हायोलेट किरणांमुळे त्वचेतील कोलेस्टेरॉलपासून जीवनसत्त्व D तयार होते.
Q34. मानवी हृदयात रक्ताचे शुद्धीकरण (ऑक्सिजनयुक्त व अशुद्ध रक्त) कुठे होते?
(A) डावे व उजवे अलिंद-निलय
(B) पोट
(C) मूत्रपिंड
(D) यकृत
✅ उत्तर: (A) डावे व उजवे अलिंद-निलय
📘 स्पष्टीकरण: हृदयाच्या उजव्या भागात अशुद्ध रक्त व डाव्या भागात ऑक्सिजनयुक्त रक्त असते.
Q35. पृथ्वीच्या पृष्ठभागावर सर्वाधिक धातू कोणता आढळतो?
(A) लोखंड
(B) अॅल्युमिनियम
(C) तांबे
(D) जस्त
✅ उत्तर: (B) अॅल्युमिनियम
📘 स्पष्टीकरण: पृथ्वीच्या पृष्ठभागावरील सर्वाधिक धातू अॅल्युमिनियम असून ते बॉकसाईट खनिजात आढळते.
Q36. संगणकाचा “मेंदू” म्हणून कोणत्या भागाला ओळखले जाते?
(A) RAM
(B) Hard Disk
(C) CPU
(D) Monitor
✅ उत्तर: (C) CPU
📘 स्पष्टीकरण: Central Processing Unit (CPU) हा संगणकाचा मुख्य प्रोसेसर असल्यामुळे त्याला "मेंदू" म्हणतात.
Q37. विद्युत दिव्यात पातळ तार (Filament) कोणत्या धातूपासून बनवतात?
(A) लोखंड
(B) टंगस्टन
(C) अॅल्युमिनियम
(D) तांबे
✅ उत्तर: (B) टंगस्टन
📘 स्पष्टीकरण: टंगस्टनचा वितळणांक जास्त असल्याने दिव्याच्या फिलामेंटसाठी त्याचा वापर होतो.
Q38. प्रकाशसंश्लेषण प्रक्रियेत कोणता वायू बाहेर टाकला जातो?
(A) ऑक्सिजन
(B) कार्बन डायऑक्साइड
(C) नायट्रोजन
(D) हायड्रोजन
✅ उत्तर: (A) ऑक्सिजन
📘 स्पष्टीकरण: झाडे सूर्यप्रकाशाच्या मदतीने कार्बन डायऑक्साइड व पाणी वापरून अन्न तयार करतात व ऑक्सिजन सोडतात.
Q39. हाडे आणि दात मजबूत करण्यासाठी कोणते जीवनसत्त्व आवश्यक आहे?
(A) जीवनसत्त्व A
(B) जीवनसत्त्व B
(C) जीवनसत्त्व C
(D) जीवनसत्त्व D
✅ उत्तर: (D) जीवनसत्त्व D
📘 स्पष्टीकरण: जीवनसत्त्व D मुळे शरीरात कॅल्शियमचे शोषण योग्यरीत्या होते.
Q40. “रक्तगट” (Blood Group) कोणी शोधला?
(A) लुई पाश्चर
(B) कार्ल लॅंडस्टायनर
(C) अलेक्झांडर फ्लेमिंग
(D) एडवर्ड जेनर
✅ उत्तर: (B) कार्ल लॅंडस्टायनर
📘 स्पष्टीकरण: 1900 मध्ये कार्ल लॅंडस्टायनर यांनी ABO रक्तगट प्रणालीचा शोध लावला.
Q41. वीज कडकडताना आकाशात कोणता वायू तयार होतो?
(A) ऑक्सिजन
(B) नायट्रोजन
(C) ओझोन
(D) हायड्रोजन
✅ उत्तर: (C) ओझोन
📘 स्पष्टीकरण: वीज कडकडताना ऑक्सिजनचे रेणू तुटून ओझोन तयार होतो.
Q42. मलेरिया रोग कोणत्या परजीवीमुळे होतो?
(A) अॅनॉफिलीज डास
(B) प्लाझ्मोडियम
(C) व्हायरस
(D) बॅक्टेरिया
✅ उत्तर: (B) प्लाझ्मोडियम
📘 स्पष्टीकरण: मलेरिया हा Plasmodium परजीवीमुळे होतो व तो अॅनॉफिलीज डासांद्वारे पसरतो.
Q43. अणुबॉम्ब कोणत्या तत्त्वावर कार्य करतो?
(A) अणु संलयन
(B) अणु विघटन
(C) दहन
(D) चुंबकत्व
✅ उत्तर: (B) अणु विघटन
📘 स्पष्टीकरण: अणुबॉम्बमध्ये युरेनियम किंवा प्लुटोनियमचे अणु विघटन करून ऊर्जा निर्माण केली जाते.
Q44. “पेनिसिलिन” या प्रतिजैविकाचा शोध कोणी लावला?
(A) अलेक्झांडर फ्लेमिंग
(B) रॉबर्ट कोच
(C) लुई पाश्चर
(D) जे.जे. थॉमसन
✅ उत्तर: (A) अलेक्झांडर फ्लेमिंग
📘 स्पष्टीकरण: 1928 मध्ये फ्लेमिंग यांनी पेनिसिलिनचा शोध लावला.
Q45. मानवी शरीरात रक्ताचा रंग लाल का असतो?
(A) प्लाझ्मामुळे
(B) हिमोग्लोबिनमुळे
(C) ल्युकोसाईटमुळे
(D) प्लेटलेट्समुळे
✅ उत्तर: (B) हिमोग्लोबिनमुळे
📘 स्पष्टीकरण: लाल रक्तपेशींमध्ये असलेल्या हिमोग्लोबिनमुळे रक्त लाल दिसते.
Q46. अन्न जतन करण्यासाठी “सोडियम बेंजोएट” कोणत्या स्वरूपात वापरला जातो?
(A) रंगद्रव्य
(B) संरक्षक (Preservative)
(C) गोडवा आणणारे द्रव्य
(D) मसाला
✅ उत्तर: (B) संरक्षक (Preservative)
📘 स्पष्टीकरण: सोडियम बेंजोएट हा रासायनिक संरक्षक असून अन्न खराब होऊ नये यासाठी वापरला जातो.
Q47. रेडिओधर्मिता (Radioactivity) चा शोध कोणी लावला?
(A) मेरी क्युरी
(B) हेन्री बेकरल
(C) रदरफोर्ड
(D) चॅडविक
✅ उत्तर: (B) हेन्री बेकरल
📘 स्पष्टीकरण: 1896 मध्ये हेन्री बेकरल यांनी रेडिओधर्मितेचा शोध लावला.
Q48. हृदयाला दिलेला विद्युत धक्का कोणत्या उपकरणाने मोजतात?
(A) MRI
(B) ECG
(C) EEG
(D) CT Scan
✅ उत्तर: (B) ECG
📘 स्पष्टीकरण: Electrocardiogram (ECG) हृदयाची विद्युत क्रिया मोजते.
Q49. सजीव पेशींची मूलभूत रचना कोणी शोधली?
(A) रॉबर्ट हुक
(B) रॉबर्ट कोच
(C) डार्विन
(D) मेंडेल
✅ उत्तर: (A) रॉबर्ट हुक
📘 स्पष्टीकरण: 1665 मध्ये रॉबर्ट हुक यांनी सूक्ष्मदर्शकाद्वारे पेशी (Cell) पाहिल्या.
Q50. “सूर्यमालेतील सर्वात गरम ग्रह” कोणता आहे?
(A) बुध
(B) शुक्र
(C) मंगळ
(D) गुरु
✅ उत्तर: (B) शुक्र
📘 स्पष्टीकरण: शुक्र ग्रहावर दाट कार्बन डायऑक्साइडमुळे हरितगृह परिणाम खूप जास्त होतो. त्यामुळे तो सर्वाधिक तापमानाचा ग्रह आहे.
टिप्पणी पोस्ट करा