भारतातील रामसर 91 स्थळे (91 Ramsar Sites in India)
प्रस्तावना
जगभरातील जलसंपत्ती, पाणथळ प्रदेश (Wetlands) व त्यांचे जैवविविधतेतील महत्त्व लक्षात घेऊन रामसर करार (Ramsar Convention, 1971) करण्यात आला. हा करार इराणमधील रामसर शहरात 2 फेब्रुवारी 1971 रोजी स्वीकारला गेला. त्यामुळे 2 फेब्रुवारी हा “जागतिक जलसंपदा दिन (World Wetlands Day)” म्हणून साजरा केला जातो.
रामसर करारानुसार जगातील महत्त्वपूर्ण पाणथळ प्रदेशांची निवड करून त्यांचे संरक्षण केले जाते. अशा ठिकाणांना रामसर स्थळे (Ramsar Sites) म्हणतात.
भारतातील रामसर स्थळांची संख्या
-
भारताने 1982 साली रामसर करारावर स्वाक्षरी केली.
-
सप्टेंबर 2025 पर्यंत भारतात 91 रामसर स्थळे मान्यताप्राप्त आहेत.
-
भारत हा आशियातील सर्वाधिक रामसर स्थळे असलेला देश आहे.
रामसर स्थळांचे महत्त्व
-
जैवविविधता संवर्धन – दुर्मिळ पक्षी, मासे, जलचर प्राणी यांचे संरक्षण.
-
हवामान संतुलन – कार्बन शोषण व पूर- दुष्काळ नियंत्रण.
-
पर्यटन व रोजगार – पर्यावरण पर्यटनाद्वारे स्थानिक लोकांना रोजगार.
-
पाण्याची शुद्धीकरण प्रक्रिया – जलाशय नैसर्गिक फिल्टरचे काम करतात.
भारतातील प्रमुख रामसर स्थळे
उत्तर भारत
-
केवला देव राष्ट्रीय उद्यान (राजस्थान) – पक्ष्यांचे स्वर्ग, “भरतपूर पक्षी अभयारण्य” म्हणून प्रसिद्ध.
-
होकर्सार (जम्मू-कश्मीर) – काश्मीरमधील सर्वात मोठे पाणथळ क्षेत्र.
-
वुलर तलाव (जम्मू-कश्मीर) – आशियातील सर्वात मोठा गोड्या पाण्याचा तलाव.
पश्चिम भारत
-
चिल्का तलाव (ओडिशा) – आशियातील सर्वात मोठे खारट पाण्याचे सरोवर, स्थलांतरित पक्ष्यांचे ठिकाण.
-
लोकटक तलाव (मणिपूर) – तरंगत्या बेटांसाठी (फुमदी) प्रसिद्ध.
दक्षिण भारत
-
अष्टमुडी तलाव (केरळ) – केरळमधील बॅकवॉटर प्रणालीचा भाग.
-
संज्ञा बर्ड सेंच्युरी (कर्नाटक) – हजारो पक्ष्यांचे प्रजनन केंद्र.
मध्य भारत
-
भोपाल तलाव (मध्य प्रदेश) – “शहराचे फुफ्फुस” म्हणून ओळखला जातो.
-
नंदूर मधमेश्वर (महाराष्ट्र) – पक्षी प्रेमींसाठी महत्त्वाचे ठिकाण.
महाराष्ट्रातील रामसर स्थळे
-
नंदूर मधमेश्वर (नाशिक)
-
लोनार तलाव (बुलढाणा) – उल्कापातामुळे निर्माण झालेला अद्वितीय खारट पाण्याचा तलाव.
-
ठाणे क्रीक फ्लेमिंगो अभयारण्य (ठाणे- मुंबई परिसर)
-
पन्हाळा व संजय गांधी राष्ट्रीय उद्यानाजवळील काही क्षेत्रे (नवीन समाविष्ट स्थळे)
सध्याच्या घडीला भारतातील रामसर स्थळे
-
संख्या: 91 स्थळे
-
एकूण क्षेत्रफळ: 13,26,677 हेक्टर पेक्षा जास्त
-
सर्वाधिक स्थळे असलेले राज्य: तमिळनाडू (14 स्थळे)
रामसर स्थळे ही भारताच्या नैसर्गिक संपदेचा अमूल्य ठेवा आहेत. जलसंपत्ती, पर्यावरणीय संतुलन आणि पर्यटनासाठी त्यांचे संरक्षण आवश्यक आहे. आपण सर्वांनी मिळून या पाणथळ प्रदेशांचे जतन केले तरच पुढील पिढ्यांना ही नैसर्गिक संपत्ती अनुभवता येईल.
-
रामसर स्थळे भारतात
-
Ramsar Sites in India in Marathi
-
भारतातील पाणथळ प्रदेश
-
महाराष्ट्रातील रामसर स्थळे
-
Ramsar Convention 1971
भारतातील 91 रामसर स्थळांची यादी (State-wise Ramsar Sites in India)
| राज्य / केंद्रशासित प्रदेश | रामसर स्थळे (Ramsar Sites) | स्थळांची संख्या |
|---|---|---|
| तमिळनाडू | चिन्नर वन्यजीव अभयारण्य, करिकिली पक्षी अभयारण्य, उधगमंडलम तलाव, पिचावरम मॅंग्रोव्ह, वडुवुर पक्षी अभयारण्य, वेंगई पक्षी अभयारण्य, वेंबन्नूर तलाव, कंथळूर तलाव, करिकिली तलाव, चित्तूर तलाव, कोड्डिक्कराई पक्षी अभयारण्य, उल्लार तलाव, कलिवेली तलाव, पल्लिकरणी मार्श | 14 |
| उत्तर प्रदेश | नवाबगंज पक्षी अभयारण्य, पार्वती अरण्य पक्षी अभयारण्य, समसपूर पक्षी अभयारण्य, सरसर तलाव, संदी पक्षी अभयारण्य, समसपूर तलाव, बखिरा तलाव, सोरसर तलाव, सुलतानपूर तलाव | 10 |
| मध्य प्रदेश | भोज तलाव, यशवंत सागर, सतपुडा टायगर रिझर्व्ह, बारसिंघा तलाव, सहस्त्रधारा तलाव | 4 |
| महाराष्ट्र | लोनार तलाव, नंदूर मधमेश्वर, ठाणे क्रीक फ्लेमिंगो अभयारण्य, यशवंत तलाव | 4 |
| राजस्थान | केवला देव राष्ट्रीय उद्यान, सामभर सरोवर, नाल सरोवर, टाळछापर अभयारण्य | 3 |
| जम्मू व काश्मीर | होकर्सार, वुलर तलाव, सुरिन्सार-मन्सार तलाव, चांगथांग क्षेत्र, चिलान तलाव | 5 |
| हिमाचल प्रदेश | रेनुका तलाव, पोंग धरण तलाव, चंद्रताल तलाव | 3 |
| पंजाब | हरिके तलाव, रोपड तलाव, कंजार तलाव, बेहिनद्रावळ तलाव, नांगल तलाव | 6 |
| हरियाणा | सुलतानपूर राष्ट्रीय उद्यान, भिंडावास तलाव | 2 |
| बिहार | कवेल शेख तलाव, बखिरा तलाव | 2 |
| ओडिशा | चिल्का तलाव, भितरकणिका मॅंग्रोव्ह | 2 |
| केरळ | अष्टमुडी तलाव, वेम्बनाड कोल, ससतमकत्ता तलाव, कळिवल्ली तलाव, पुझाक्कल तलाव | 4 |
| कर्नाटक | रंगनाथिट्टू पक्षी अभयारण्य | 1 |
| आंध्र प्रदेश | कोल्लेरू तलाव | 1 |
| मणिपूर | लोकटक तलाव | 1 |
| त्रिपुरा | रुद्रसागर तलाव | 1 |
| गुजरात | नाल सरोवर पक्षी अभयारण्य, थोल तलाव, खिजडिया पक्षी अभयारण्य | 3 |
| पश्चिम बंगाल | ईस्ट कोलकाता वेटलॅंड, सुंदरबन वेटलॅंड | 2 |
| लडाख | त्सो-मोरिरी तलाव, त्सो-कार तलाव | 2 |
📌 अलीकडील काही रामसर स्थळे (सप्टेंबर 2022 ते 2025 पर्यंत): 91
76 ते 91 पर्यंतच्या रामसर स्थळांची यादी खालीलप्रमाणे आहे:
76.पार्वती अर्गा पक्षी अभयारण्य(उत्तर प्रदेश),
77. समन पक्षी अभयारण्य (उत्तर प्रदेश),
78. समसपूर पक्षी अभयारण्य (उत्तर प्रदेश),
79. संडी पक्षी अभयारण्य (उत्तर प्रदेश),
80. सरसई नावर पक्षी अभयारण्य (उत्तर प्रदेश),
81. सुरहा ताल (उत्तर प्रदेश),
82. शंभाजीनगर (बुलढाणा),
83. ठाणे खाडी (महाराष्ट्र),
84. किटकारी पक्षी अभयारण्य (तामिळनाडू),
85. अंकसमुद्र पक्षी संवर्धन अभयारण्य (कर्नाटक),
86. अघनाशिनी मुहाना (कर्नाटक),
87. मगदी केरे संवर्धन अभयारण्य (कर्नाटक),
88. करैवेट्टी पक्षी अभयारण्य (तामिळनाडू),
89. लॉन्गवुड शोला राखीव वन (तामिळनाडू),
90. खिचन (राजस्थान) आणि
91. मेनार (राजस्थान).
काही महत्वाच्या चालू घडामोडी 2025
• भारतातील 91 रामसर स्थळे
• 99 वे अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलन 2026
• महिला आशिया हॉकी विश्वचषक 2025
• ग्रँडस्लॅम स्पर्धा 2025 विजेते
• आंतरराष्ट्रीय ओझोन दिन 2025
टिप्पणी पोस्ट करा